İHA Nedir ?
Türkiye’nin ilk taarruzi insansız hava aracı (TİHA) projesi olan Bayraktar AKINCI TİHA’nın belgeseli 24 Mayıs 2020 tarihinde yayımlandı. Projenin ilk safhalarından Akıncı’nın ilk uçuş testinin yapıldığı güne kadar yaşananları anlatan bu belgesel büyük ilgi topladı ve İnsansız Hava Araçlarına (İHA) karşı olan merakımızı bir kez daha alevlendirdi. Bu yazımızda İHA’lar hakkında en merak edilen konulara değinerek konu hakkında genel bir bilgi edinmeye çalışacağız. Şimdi İHA / SİHA Nedir? , İnsansız Hava Araçlarının özellikleri nedir? , İHA ‘ların sınıflandırması nasıl yapılır? , İHA’lar hangi görevlerde kullanılırlar? gibi soruların cevaplarına birlikte bakalım.
İHA Nedir ?
İnsansız Hava Araçlarının askeri ve sivil (bilimsel araştırmalar, hobi/eğlence, lojistik ve ticari faaliyetler gibi) kullanımları ülkemizde ve tüm dünyada hızla artıyor. Popülerleşen bu konu hakkındaki yazımıza en temel sorunun yanıtını vererek başlayalım; İHA Nedir?
En yalın tanımıyla İnsansız Hava Aracı – İHA (UAV: Unmanned Aerial Vehicle); içinde pilot olmaksızın, GPS kontrollü ve/veya otonom olarak görev yapabilen (belli bir uçuş/görev planı üzerinden otomatik olarak hareket edebilen) hava aracı olarak tanımlanmaktadır.
Bir başka referansa baktığımızda da “pilotu ve yolcusu olmayan, sadece amaca uygun ekipman (video kamera, fotoğraf makinesi, lazer tarama cihazı, vb.) taşıyan, uzaktan kumandalı ve/veya otomatik olarak görevini icra edebilen bir çeşit uçan araç” tanımını görüyoruz.
İHA denildiğinde sadece havada uçan bir araç anlaşılmamalıdır. İHA’lar temel olarak üç bileşenden oluşurlar; (1) aracın kendisi, (2) araçtaki faydalı yük ve (3) yer kontrol istasyonu. Uçağın kendisi; uçak gövdesi, uçak motoru (elektrikli, turbo prop veya turbo jet gibi farklı türler olabilir), uçuş planlama ve kontrol bilgisayarları, navigasyon sistemi (GNSS) gibi alt sistemlerden oluşmaktadır. İHA’lar faydalı yük olarak; kameralar, fotoğraf makineleri ve lazer tarayıcılar, termal görüntüleme sistemleri, radarlar, meteorolojik sensörler ve silah sistemleri taşıyabilirler. Yer kontrol istasyonu denildiğinde ise kimi zaman basit bir uzaktan kumanda veya bir sırt çantası büyüklüğündeki kumanda modülü ve bunu kullanan tek bir personel karşımızıa çıkarken kimi zaman da büyük bir kontrol istasyonu içinde görev yapan çok sayıda personelin kumanda ettiği kompleks sistemler görürüz.
SİHA Nedir ?
İnsansız hava araçları hem sivil hem de askeri amaçlarla kullanılabilirler. Askeri amaçlı İHA’lar genelde keşif, gözetleme, hedef tespit, işaretleme ve imha görevlerinde kullanılırlar. İmha amaçlı görevlerde kullanılan İHA’ların kanat altında ve/veya gövdelerinde taşıdıkları mühimmatları mevcuttur. Bu türdeki İHA’lara Silahlı İnsansız Hava Araçları (SİHA) denilmektedir. SİHA’lar havadan yer hedeflerine (kara ya da deniz üstü) atışlar yapabilecekleri gibi havadan havaya saldırı özelliğine sahip modeler de vardır.
Türk Ordusunda Kullanılan İHA’lar Hangileridir ?
İHA Sınıflandırması
İHA’ları çok genel olarak; teknik özelliklerine göre (ağırlıklarına göre, yakıt/enerji kaynağına göre, kanat yapısına göre, otomatik veya uzaktan kumandalı olmasına göre, vb.) ve kullanım amaçlarına göre (askeri amaçlı (keşif, silah, saldırı vb.) ve sivil (hobi, bilimsel ve ticari)) sınıflandırmak mümkündür.
Günümüzde en yaygın şekliyle ağırlık ve görev yüksekliği üzerinden bir sınıflandırmaya gidilmektedir.
Kullanım Alanları
İHA ‘ların ilk çıkışı askeri alanlardaki ihtiyaçlardan kaynaklanmakla birlikte (ki birçok teknolojik gelişme böyle olmuştur) günümüzde sivil alanlarda da yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Askeri İHA’lar ile farklı görevler gerçekleştirmek mümkündür. Hedef ve yem olma görevlerinde İHA’lar düşman hava savunma sistemlerini ve/veya uçaklarını yanıltarak diğer birimlerin korunmasını veya fark edilmeden görevlerini yapmalarını sağlar. İHA’ların en geniş kullanım alanı ise hava sahasının gözlenmesi/kontrol altında tutulması veya düşman cephesinin keşfi görevleridir. Bunun dışında özellikle riskli durumlarda (pilotları korumak ve yüksek maliyetli uçakları riske atmamak için) doğrudan hedefin imhası görevlerinde de kullanılabilirler.
Beri yandan sivil hayat İHA’lar için daha geniş bir kullanım alanı sunmaktadır. Her geçen gün bize gösteriyor ki bu alan giderek genişleyecek ve İnsansız hava araçları hayatımızın önemli bir parçası haline gelecekler. Lojistik, ulaşım, hobi/eğlence, araştırma ve bilimsel amaçlı kullanımlar ilk akla gelen sahalar.
İnsansız Hava Araçlarının Tarihçesi
Son 15-20 yılda Türkiye’nin milli savunma meseleleri ile birlikte gündemimize girmiş olan insansız hava araçları acaba ne kadar zamandır dünya sahnesindeler?
İHA’ların hikayesi tahmin ettiğimden çok daha eski yıllara kadar gidiyor. 1849 yılında Avusturyalıların, içinde fitilli bombalar bulunan pilotsuz balonları Venedik şehrine göndermesi hava saldırılarındaki ilk İHA kullanımı olarak kabul edilmiştir. 1861-1865 yılları arasında yaşanan Amerikan İç Savaşında da benzer uygulamalara başvurulduğu biliniyor.
İnsansız ilk uçak ise Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında tasarlanmıştır. “Uçan bomba” olarak bilinen Hewitt-Sperry jiroskop kontrollü otomatik uçak ilk uçuşunu 1917 yılında gerçekleştirmiştir. Daha sonra Ki dönemde ABD Silahlı Kuvvetleri’nin envanterine girmiştir.
İHA’larla ilgili çalışmalar İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında da devam etmiş, Vietnam, Afganistan ve Irak Savaşları dahil günümüze kadar birçok askeri operasyonda kullanılmış ve halen de kullanılmaya devam etmektedirler. Ülkemizde de özellikle Ege denizi üzerindeki görevlerde ve terörle mücadele operasyonlarında sıklıkla kullanılmaktadırlar.
İHA’ların Avantajları Nedir?
İHA’ların getirdiği en büyük avantaj yüksek riskli görevlerde kullanılmalarına rağmen herhangi bir can kaybı tehlikesi oluşturmamalarıdır. Bu sayede hem sivil hem askeri görevlerde personel/pilot riske atılmadan tehlikeli görevler yerine getirilebilmektedir.
İnsansız hava araçlarının getirdiği bir diğer önemli avantaj maliyetlerde sağlanan düşüştür. İHA’ların hem Ar-Ge süreçleri için hem de üretimi için ihtiyaç duyulan bütçeler pilotlu uçaklara göre oldukça düşüktür. Aynı avantaj işletme ve bakım masraflarında da kendini göstermektedir. Bir İHA’nın işletme maliyetleri elbette ki bir F-16 veya bir F-35 ile karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır. Bir F-16’nın saatlik uçuş maliyeti yaklaşık 25bin $ ‘dır. Bir İHA bunun 8-10 kat altındaki maliyetlerle benzer görevleri yapabilmektedir.
İçerisinde bir insan bulunmadığından basınç, hız, olumsuz hava durumu gibi şartlardan pilotlu hava araçlarına oranla daha az etkilenmektedirler.
Uzun süre havada kalabilmekte (24-48 saat) ve kesintisiz şekilde görevlerini yapabilmektedirler.
Bu araçların kullanımı için yer kontrol istasyonlarında görev yapan eğitimli bir ekibe ihtiyaç duyulmaktadır. Bu personellerin eğitim süresi ve maliyeti pilotların eğitim süreçleri ile karşılaştırıldığından daha kısa ve düşük maliyetlidir. Bir F-4 veya F-16 pilotunun eğitim maliyetleri ise dudak uçuklatacak seviyelerdedir; bakınız.
İHA’lar tüm bu avantajları sayesinde bir çok ülkenin riskli sivil veya askeri görevlerde tercih ettikleri bir teknoloji konumuna gelmiştir.
Sonuç
Gençler arasındaki en önemli tartışma konularından birisi de meslek seçimidir. Hangi mesleği seçmeliyim? Gelecekte popüler olacak meslekler nelerdir? Yukarıda anlatılanlara bakıldığında da kolayca görülüyor ki “İstikbal Göklerdedir”. İnsansız hava araçlarının kullanım sıklığı ve kullanıldıkları sahalar her geçen gün artış göstermektedir. Bu araçların tasarım, geliştirme, imalat ve işletmesinde görev alabilecek gençler yetiştirmek; bu teknolojide dünyada söz sahibi bir ülke olmak ve bu sayede hem stratejik hem de ekonomik avantajlar sağlamak bizlerin yakın gelecekteki hedeflerinden biri olmalıdır.
Referanslar
M.Kahveci, N.Can, “İNSANSIZ HAVA ARAÇLARI: TARİHÇESİ, TANIMI, DÜNYADA VE TÜRKİYE’DEKİ YASAL DURUMU” , Selçuk Üniversitesi Mühendislik Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2017.
Y.Korkmaz, O.İyibilgin, F.Fındık, “Geçmişten günümüze insansız hava araçlarının gelişimi” , Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi , 2016.
Selçuk Bulut, “İnsansız hava araçlarının özellikleri neler?” , https://www.milliyet.com.tr/insansiz-hava-araclarinin-ozellikleri-neler–molatik-14389/?Sayfa=3 , 2020.
Türk Savunma Sanayii Ürün Kataloğu, TC. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı, https://www.ssb.gov.tr/urunkatalog/tr/ , 2019.
Yeni Şafak, “Türkiye’nin 20 yıllık İHA serüveni: İsrail’den alınan HERON’lar ‘BBG evi Kandil’e neden uçamadı?” , https://www.youtube.com/watch?v=c8W5nuQu3Uw , 2019.
Tolga Özbek, “Türkiye’nin yeni İHA’ları” , https://www.youtube.com/watch?v=TFeOqbuw5cE&t=345s , 2019.
Baykar Savunma Ürün Kataloğu , https://www.baykarsavunma.com/upload/turkce/Baykar_katalog_tr.pdf
TUSAŞ ANKA Katalog, https://www.tusas.com/uploads/2019/12/anka-insansiz-hava-araci-tanitim-katalogu.pdf
Turan Oğuz, “Yeni Operatif IHA ve Gorevi” , https://tyrannosurusrex.wordpress.com/2016/04/21/yeni-operatif-iha-ve-gorevi/ , 2016.
Betül Usta, “F-16’ların yerine savaşan İHA’lar” , Sabah Gazatesi, https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/08/04/f-16larin-yerine-savasan-ihalar , 2019.
