Teknoloji Bağımlılığı Nedir?

Merhaba; Teknolojinin faydaları kadar zararları da olduğu söyleniyor. Bu yazımda teknolojinin karanlık yüzüne bakacağız. Cevabını aradığımız soru Teknolojinin Zararları Nelerdir? Ancak asıl odaklanmak istediğimiz konu; Teknoloji Bağımlılığı ve bunun sosyal hayatımıza etkileri.

Teknolojiyi bir önceki yazımızda ‘Belli amaçlara ulaşmada ve belli sorunları çözmede gözleme dayalı ve kanıtlanmış bilgilerin insan hayatına direkt etki edecek şekilde uygulamaya geçirilmesidir’ şeklinde tanımlamıştır. Teknoloji Nedir? Sorusunun detaylı cevabını bu yazımın devamında bulabilirsiniz.

Teknoloji ile Gelen Sorunlar

Şimdi ise bu melek yüzlü kavramın bir karanlık yüzü de olduğunu göreceğiz.

Teknoloji
• Denetimsiz, sınırsız ve amaçsız
• Gündelik yaşamı ve sorumlulukları aksatacak şekilde
• Uzun süreli ve uygun olmayan içeriklerle
• Fiziksel, sosyal, psikolojik ve zihinsel gelişimi olumsuz etkileyecek şekilde
kullandığımızda, bu kullanım bizim için zararlı hale gelmiş demektir.

Teknolojinin beraberinde getirdiği bazı temel sorunlara maddeler halinde bakacak olursak;

– Teknoloji ile paralel bir şekilde ilerleyen silah teknolojileri ve bunun tüm insanlık üzerinde oluşturduğu risk.

– Gündelik hayatımızı kolaylaştırmak için geliştirilen teknolojik ürünlerin bizi fiziksel ve ruhsal olarak tembelleştirmesi; bunlara bağlı olarak gelişen teknolojinin sağlığa zararları.

– Teknolojik ürünlerin aşırı üretimine / aşırı tüketimine bağlı olarak doğal kaynakların, enerji kaynaklarının aşırı kullanılması ve ortaya çıkan çevresel sorunlar.

– Bazı teknolojik ürün ve uygulamaların toplumun etik ve kültürel yapısı üzerindeki baskısı ve bozulma yönünde oluşturduğu tehdit.

– Sosyal hayat üzerindeki olası olumsuz etkileri, teknoloji bağımlılığı ve buna bağlı gelişen depresyon, uykusuzluk gibi sonuçlar.

Peki teknolojinin zararları nasıl önlenir?

Teknolojinin Zararlarından Nasıl Kurtulabiliriz?

Buradaki ilginç nokta teknolojinin doğurduğu sorunların çözümünü yine teknolojide arıyor olmamız. Dolayısı ile teknolojik sorunlar ve teknolojik çözümler arasındaki bir döngünün ortasında kalmış durumdayız. Sorunlardan kurtulmak adına teknolojiye yatırım yapmaya devam ediyoruz ve bu tercihimiz sonu gelmeyen bir sarmalın en büyük tetikleyicisi oluyor.

Bir diğer çözüm de teknolojiden vazgeçmek! Peki; bu yapılabilir mi?
Belki konu bazında istisnalar olabilir veya bu konuyu amaç edinmiş tek tük insanlar… Ancak tüm romantikliğine rağmen modern şehirleri terk edip modern zamanlar öncesindeki yaşama dönmek olası ve uygulanabilir çözümler arasında değil; en azından kitlesel olarak.

Bağımlılık Nedir?

Yasadışı madde kullanımından, rüşvet yemeye, çikolata yeme bağımlılığına kadar insanoğlunun bağımlılık sergilediği birçok kötü alışkanlık vardır. Bağımlılığın başlıca 3 temel özelliği vardır: birincisi o şey için çok güçlü istek duymak, ikincisi zaman kontrolünü kaybetmek, son olarak da ısrarcı olmaktır.

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre Bağımlılık bağımlı olma durumunu ifade eden bir isimdir. Aynı sözlükte bağımlı kelimesi ‘Bir kimseye veya şeye maddi veya manevi yönden aşırı bağlı olan’ şeklinde açıklanmıştır.

Yeşilay bağımlılığı bir hastalık olarak tanımlıyor ve bağımlılık durumunu Fiziksel ve Ruhsal olarak ikiye ayırarak inceliyor;

Fiziksel bağımlılık, kullanılan maddeye karşı bir adaptasyon gelişmesine bağlı olarak maddenin varlığına karşı duyulan fizyolojik bir istektir. Ruhsal bağımlılık ise kişinin duygusal ya da kişilik yapısı gereği, gereksinimlerini tatmin etmek amacı ile bir maddeye veya bir davranış biçimine/eyleme karşı aşırı düşkünlüğüdür.

Neden Bağımlı Olunur?

Fizyolojik açıdan bir kişide depresyon, sosyal fobi ya da başka psikopatolojiler varsa bu kişinin bağımlı olma riski yüksektir.

Olaya psikolojik faktörler açısından baktığımızda, kişilik özellikleri bakımından içe kapanık, kendini ifade edemeyen, dürtüsel insanların risk altında olduğu söylenebilir.

Sosyal açıdan baktığımızda ise aile ve/veya yakın çevreden bağımlılık modellemesi almış bireylerin ve sosyal çevresiyle ilişki kuramayan insanların bağımlı olma riski çok daha fazladır.

Teknoloji Bağımlılığı Nedir?

Teknoloji bağımlılığı kavramının sabit bir içeriği yoktur. Gelişen ve değişen teknoloji gündelik hayatımıza farklı elemanlarla etki ederek hayatlarımızı şekillendiriyor. Günümüzde teknoloji bağımlılığının bileşenlerini televizyon, telefon, tablet, bilgisayar oyunları, oyun konsalları, internet ve sosyal medya olarak sıralamak mümkündür.

Teknoloji Bağımlılığı günümüzde kumar bağımlılığı, alışveriş bağımlılığı veya internet bağımlılığı gibi türler ile birlikte Davranışsal/Eylemsel Bağımlılık olarak sınıflandırılmaktadır.

Davranışsal bağımlılıklar, bu gibi uğraşlarla aşırı zaman harcama ve kontrol edememe durumunu tarif eder.

Toplumumuzda alkol, sigara, uyuşturucu gibi kimyasal madde bağımlılıklarına karşı belli bir bilinç ve tepki oluşmuş olsa da bu durum eylemsel bağımlılıklarda henüz bu kadar gelişmiş değildir. Bu tip davranışlara karşı gösterilen toplumsal tolerans sorunun ilerlemesi açısından büyük bir risk oluşturmaktadır.

Peki; Gündelik hayatta kaç saat teknoloji kullanımı normal kabul edilmiştir?

2017 değerlerine göre ülkemizdeki teknoloji kullanıcıları gün içerisinde ortalama 7 saatini bilgisayar karşısında, 3 saatini telefon üzerinden internete bağlanarak ve 3 saatini sosyal medya platformlarında geçirmektedir. TV karşısında geçirilen vakit ise ortalama 2 saattir.

Aşırı internet kullanımı teknoloji bağımlılığının en sık görülen türlerinden biridir. Bayram Topal ve arkadaşlarının İnternet bağımlılığı üzerine yaptıkları araştırmada teknoloji bağımlılığının zararları üzerine dikkat çekici verilere ulaşılmışlardır.

İnternet için uykusundan ödün verenler %34,4 gibi yüksek bir orana sahiptir. Bu da çoğu kişinin gece geç vakitlere kadar internette vakit geçirdiğine işaret etmektedir.

Arkadaşlarıyla veya ailesi ile birlikteyken internet kullanmaya devam edenlerin yaklaşık %54,9 gibi önemli bir orana sahip olduğu gözlenmiştir. Bu durum internetin aile içi iletişime ve kişinin sosyal yaşamına olumsuz etkisinin bir göstergesidir.

İnternette planladığından fazla kaldığını bildirenlerin oranı %43,7 çıkmıştır.

Kendini internet bağımlısı olarak görenlerin oranının %36,1 civarında olduğu görülmüştür.

Teknoloji Bağımlılığı Nasıl Önlenir?

Toplumsal olarak yapılabilecekleri iki başlık altında toparlayabiliriz:

Toplumun özellikle de çocukların teknolojinin doğru ve sağlıklı şekilde kullanılması konusunda bilinçlendirilmesi. Her zaman söylediğimiz gibi; Eğitim Şart !

Elbette bağımlılığa neden olabilecek risk faktörlerinin azaltılması için yapabileceklerimiz mevcut. Buradaki en önemli adım gerçek hayata karışmak olacaktır. Özellikle şehirlerde daralan ve yavanlaşan sosyal hayatın içinde teknoloji ve özellikle de internet ilk akla gelen kaçış alternatifimiz oluyor.

Bu konudaki en meşhur çalışmalardan biri psikolog Bruce Alexander’ın fare parkı deneyidir. Bu deneyi araştırmanızı tavsiye ederim. Buradan başlayabilirsiniz. Buraya da bakabilirsiniz.

Toplumsal olarak alınabilecek aksiyonlardan bir tanesine özel bir paragraf ayırmak istiyorum. İhtiyaç duyduğumuz yeni toplumsal normlardan biri de ‘sosyal anti-kişilik’ kavramıdır. Bu kavramı 2015 yılında ortaya atan P.Graham’a göre sosyal anti-kişilik kavramı, sohbet hâlindeki bir grupta bulunan kişilerden biri, sohbetin ortasında mazeret bildirmeden telefonunu eline alıp bir süre telefonuyla ilgilendiğinde grubun diğer üyelerinin bu kişiye yaptığı hareketin yanlış olduğunu hissettirmesi durumuna verilen isimdir. Bu durum hemen hepimizin zaman zaman yaptığı ve/veya maruz kaldığı bir anı işaret ediyor. Toplumun bu gibi durumlara karşı hassas olması ve gerekli tepkiyi vermesi toplumsal bilinç seviyemizi yüksekten bir etki yaratacaktır.

Neler Yapabiliriz?

Teknoloji bağımlılığını bırakmak adına kişisel olarak yapabileceklerimize gelirsek;

Eğer böyle bir sorunun farkındaysak bir uzmanla görüşmek en doğrusu olacaktır.

Bu konuda okumalar yaparak bilinçlenmek elbette faydalı olacaktır. Tıpkı bu yazı gibi! Ancak bu bizi işin uzmanına gitmekten alı koymamalı!!!

• Kendine Hedef koy. Gündelik hayatında teknolojiden uzak durman gereken periyotları belirle. Gerekirse hafta içleri ve haftasonları için farklı hedefler koy.
• Hedeflerini yaz. Kendine koyduğun hedefleri renkli not kağıtlarına yazıp odanda, çalışma masanda görebileceğin yerlere as/yapıştır. Hepsi gözünün önünde olsun.
• Sosyal yaşantını hareketlendir, dışarı çık, spor yap. Aşırıya kaçan televizyon, bilgisayar, akıllı telefon vb alışkanlıklarının yerine yeni faaliyetler koy.
• Yardım istemekten çekinme. Arkadaşlardan, aileden, öğretmenlerden veya psikologlardan bu konuda yardım isteyebileceğini unutma.
Bunlara ek olarak evimde, iş yerimde, okulumda ne gibi önleyici aksiyonlar alabilirim diye merak edenler bu makaleyi okuyabilirler. İçerisindeki önerlerin 1-2 tanesini hayta geçirerek yeni kazanımlar sağlayabiliriz.

Sonuç

ABD’li şair ve yazar Clarissa ESTES durumu güzel özetlemiş; “Bağımlılık hayatı daha iyi gösterirken onun içini boşaltan bir şeydir.” Bir tane hayatımız var; içini boşaltmayalım.

Referanslar

Türk Dil Kurumu (TDK), Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.phpoption=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c111811c1aca5.55888047 , 2018.

Yeşilay, Bağımlılık Nedir?, https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/bagimlilik-nedir , 2018.

Acıbadem Fulya Bağımlılık Merkezi, https://www.acibadem.com.tr/bagimlilikmerkezi/bagimlilik-nedir/ , 2018.

Yeşilay, ‘Teknoloji Canavara Dönüşmeden!’, Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Programı, 2016.

CNN Türk, ‘7 soruyla teknoloji bağımlılığı nedir ve nasıl önlenir?’ , https://www.cnnturk.com/saglik/7-soruyla-teknoloji-bagimliligi-nedir-ve-nasil-onlenir?page=1 , 2018.

NPANATEM Bağımlılık Merkezi, ‘Teknoloji Bağımlılığ’ , https://npistanbul.com/amatem/teknoloji-bagimliligi , 2018.

Bayram TOPAL, Hasan ŞAHİN, Beyza TOPAL, ‘İnternet Bağımlılığı Üzerine Sakarya İlinde Bir Araştırma’, Sosyal Bilimler Metinleri, Sayı:02, 2018.

Adnan Veysel ERTEMEL, Gökhan AYDIN, ‘Dijital Ekonomide Teknoloji Bağımlılığı ve Çözüm Önerileri’, Addicta: The Turkish Journal On Addictions, Vol:5 665-690, 2018.