Bilim Nedir?

 

Bilim Nedir? - Bilim Ne Değildir? - Filozoflara Göre Bilim - Bilim İnsanlarına Göre Bilim - Bilimin Tanımı - Bilimin Kısa Açıklaması
Kaynak: Alex Block/Unsplash

Merhaba; Bu yazımızda gündelik hayatımızda üzerine düşünmek için fazla vakit ayırmadığımız bir konuyu inceleyeceğiz; Bilim Nedir ? ,Nasıl Yapılır ? & Ne İşe Yarar ? Ama gelin soruyu tersten sorarak başlayalım; Bilim Ne Değildir ?

Bilim Ne Değildir?

Öncelikle başlamamız gereken nokta bilimin bir sanat türü veya teknoloji olmadığıdır. Zaten bu sebeple blogumda bu üç konu başlığını ayrı ayrı ele almaya çalışacağım.

Bilim kimilerine göre yüce bir tanrıçadır, kimileri içinse tereyağı sağlayan bir inek.” Friedrich Von Schiller

Sanat, duygu ve düşünceleri aktarmak için kullanılan yöntem ve teknikler olarak tanımlana bilir. İçeriğinde estetik unsurlar barındırır. Oysa bilimin estetik olması veya duygu ve düşünceleri aktarması gerekmez.

Sanat ile bilimi zihnimizde ayırmak görece kolay olsa da teknoloji ve bilim kavramları birbirlerine daha yakın ve dolayısı ile daha karıştırılabilir iki kavramdır. Teknoloji, edinilen bilgilerin kullanılması sonucunda günlük yaşamımızı iyileştirmeye yönelik uygulanan teknik ve icatlardır. Oysa bilimsel çalışmaların her zaman günlük yaşamı doğrudan etkileyecek sonuçları olmayabileceği gibi; tüm bilimsel çalışmalar için yüksek teknolojinin kullanıldığı bir alt yapıya da ihtiyaç yoktur.

Teknoloji Nedir? Konulu yazıma bu link’den ulaşabilirsiniz.

Bilim ve Teknoloji arasında döngüsel bir ilişki vardır; bilimsel çalışmalar uygulamaya elverişli bilgi üreterek teknolojik gelişmeye yol açarken, teknolojik gelişmeler de bilimsel araştırmanın daha uygun şartlarda yapılmasını sağlayarak bilimsel gelişmeyi hızlandırmaktadır.

Bilim Nedir?

Olası kafa karışıklıklarını ortadan kaldırdığımıza göre; peki o zaman bilim nedir? Kısaca bakalım:
Bilim Nedir sorusuna filozoflar da cevap aramışlardır. 

Aristo’ya göre bilim; “Bir nesneyi var eden sebebi bilmektir.

Bu aşamada küçük bir alt başlık atabiliriz;

İnsan neden bilmek ister?

İnsanoğlu içgüdüsel olarak bilinmeyenden korkar. Bu bilinmezliği ortadan kaldırarak hem ruhsal hem de fiziksel olarak rahat etmek eğilimindedir. Bunun için doğaya hükmetmesi yani onun gizemlerini çözmesi ve sonrasında istediği gibi yönlendirmesi gerekir.

Tüm bunlarla hedeflediği; geleceğini güvenceye almak, korkularını yenmek, belirsizliği gidermek ve en nihayetinde yaşamını sürdürmektir. İşte tüm bu doğal dürtüler bilimi besleyen en büyük itici güçtür.

Peki bilim nasıl ortaya çıkmıştır?

Bilim “Bilmek İstiyorum” dürtüsü* ile başlar.
*TDK; içten gelen gerilim.

Sosyolog Robert Merton bu durumu “organize şüphecilik” olarak tanımlamıştır.

Bilim, latince scientia (bilgi) sözcüğünden türemiştir. Gözlemlenebilir fiziksel kanıtlarla doğanın ve doğal olayların işleyişini anlamak için yapılan insani çabayı ifade eder. Bu işlem, doğal olayların doğrudan gözlemlenmesiyle ve/veya doğal olayın kontrollü ortamlarda tekrarlanarak denenmesiyle yürütülür.

Bilim – TDK Sözlük Anlamı:
‘Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim.’

Bilim Hakkında Sözler

Bilim nedir sorusuna hemen her sözlükte verilmiş ayrı bir cevap bulunabileceği gibi ünlü bilim insanlarının farklı farklı açıklamalarına referans vermek de mümkündür. Ben bu noktada Celal Şengör hocanın tavsiyesine uyuyor ve Avusturyalı bilim felsefecisi Sir Karl Raimund Popper’in (1902-1994) duru tanımını kendime referans alıyorum “Bilim ifadeleri gözlemle kontrol edilerek yanlışlanabilecek düşünce sistemlerine denir”.

Bu tanımdaki en kritik konu yanlışlama noktasıdır. Bizi bilimin taşıması gereken eleştirel bakış açısına ve gerçekliklere dayanma zorunluluğa götürüyor. Daha basit bir anlatımla Celal Hoca’nın yazdığı gibiBilim palavra kaldırmaz; bilakis palavracıların ipini pazara çıkartır”. Buna ne kadar sık ihtiyaç duyduğumuz ortada!

Bilim Nedir? - Nasıl Ortaya Çıkmıştır? - Nasıl Yapılır? - Ne İşe Yarar? - Bilimin Nesnellik Özelliği - Deney ve Tekrarlanabilirlik
Kaynak: Louis Reed/Unsplash

Bilimsel Bilgi Nedir?

Yukarıda yaptığımız bilim tanımına giren faaliyetlerin hepsinin tek bir amacı vardır o da ortaya bir bilgi çıkartmak; bilimsel bir bilgi veya bilimsel doğru.

Bilimin gözleme, deneye ve akla dayanarak elde ettiği bilgiye bilimsel bilgi denilmektedir. İçeriğinde olgusal önermeler, genellemeler, hipotezler, teoriler, ilke ve yasalar barındırır.

Hipotez (öneri niteliğinde açıklama): Bir takım olguları açıklama özelliği taşıyan, doğru göründüğü halde doğruluğu henüz bilinmeyen önermelerdir.

Bir kişi çıkıp bir öneri ortaya atarsa ortaya atılan şeye hipotez denir. Bu kişinin hipotezi eğer birçok kişi tarafından onaylanmışsa teori haline gelir. Daha sonra bu konu artık yorumlanamayacak hale geldiyse kanun (yasa) olur.

Yasa (Kanun): Tekrarlanan gözlem ve deneylerle, aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesin olarak belirlenen, akla ve mantığa uygun, genel kanıya göre kabul görmüş, değişmez nitelik kazanmış, yanlış olma olasılığı olmayan gerçek bilgiye denmektedir.

Unutmamalıyız ki yasalar “günümüz şartlarındaki” en gerçek değişmezlerdir; yani bunların ilerde değişmemesinin hiçbir garantisi yoktur.

Özetle bilimsel bilgi olgusaldır, mantıksaldır, genelleyicidir, nesneldir ve tüm bu olgularıyla bilim eleştirel bakışa açıktır.

Bilim Nedir? - Bilim Hakkında Sözler - Bilim İle İlgili Makaleler - İnanç ve Felsefe - Kutsal Dinler - Teslimiyet - Sorgusuz Kabul Etmek
Kaynak: Lightscape/Unsplash

Nesnellik Nedir?
İnançlar Nerede Başlar?

Nesnel/objektif bilgi, bireyi resmin dışında tutmayı / tutabilmeyi gerektirir. İçinde red etme, iddiayı sorgulama ve çürütme, kabul etme, mesafe bırakma ve duruma göre değiştirme/uyarlama aşamalarını barındırır.

İnançlar ise olaylara ve nesnelere objektif olmayan içsel bir önem yükler. Bunlar deneysel olarak kanıtlanamaz veya kontrollü olarak tekrar edilemezler. Dolayısı ile koşulsuz kabul etme ve teslimiyet gerektirir. Bu tanımı yaptığımızda doğal olarak ilk akla gelen kutsal dinler olsa da çok daha basit ve gündelik inanışlar da (örneğin 13 sayısının uğursuz olduğu) bu tanıma dahil edilebilirler.

Peki Sonuç?

Sonuç şu; eğer bir bilim insanı veya bir bilim insanı adayı iseniz bu yazıda paylaşılan temel kavramların zaten farkındasınız demektir. Peki senin benim gibi bilim alemine kıyısından bakanların bu yazılanlardan ne çıkarması gerekli?
Atakan Yücel yazısında bunları çok güzel açıklamış;

1. Bilim Herkese Açıktır
Bilimin içinde olmayan bir insandan bilimin kuramlarını bir uzman gibi anlaması beklenemez. Buna rağmen herhangi bir bilimde uzman olmayan insan; bilimi ulaşılamaz, anlaşılamaz görmemeli ve onun kutsal bir çalışma alanı değil, insan ürünü olan bir çalışma alanı olduğunu bilmelidir. Bilim, gökten inmiş bir olağanüstülük içermez. Bu yüzden uzmanların ulaştığı sonuçlara dayanarak hayata yansıtılabilmiş bilimsel gelişmeleri, uzman olmayan bir insan da hayatında kullanabilir. Bilimi kullanarak bir ödev hazırlayabilir ya da bir makale yazabilir. Hatta bilimi uyarlaya bilir ve geliştirebilir. Yani evet, bilim herkese açıktır.

2. Bir Yerden Başlayın ve Örnek Olun
Her ne kadar sadece gözlem yaparak, araştırarak bilim yapmıyor olsak da bu sürece bir yerden başlamış oluyoruz. Belki bu şekilde bilim yapamayacaksınız ama çocuklarınızı, henüz küçük yaştan bu şekilde davranmaya teşvik edeceksiniz ve bir bilim insanının doğuşuna katkıda bulunacaksınız. Zorluğuna rağmen buna mecburuz. Bilim ve eğitimin ortak amaç ve işlevleri kullanılarak okul öncesinden itibaren araştırıcı düşünceyi geliştirmeye başlamalıyız.

Referanslar:

http://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/bilim-tarihine-giris-2-siirt-2017330153315437.pdf , Siirt Üniversitesi, Bilim Tarihine Giriş 2 Ders Notları, 2017.

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5c0bb4e7cfbba6.22514045 , Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük, 2018.

http://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/bilim-tarihine-giris-1-siirt-2017330153253217.pdf , Siirt Üniversitesi, Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi Ders Notları, 2017.

Atakan YÜCEL, ‘Bilim Nedir? Bilim İnsanı Kimdir?’, https://www.matematiksel.org/bilim-nedir-bilim-insani-kimdir/ , 2018.

Celal ŞENGÖR, ‘Bilimin Modern Aşamalarıyla Tanışalım’ , https://www.haberturk.com/yazarlar/celal-sengor-2466/1749648-bilimin-modern-asamalariyla-tanisalim , 2017.

Süheyla ÜNAL, ‘Bilim Felsefesi’, Yüksek Lisans Dersi Notları, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2018.

Gervais MBARGA, Jean-Marc FLEURY, ‘Bilim Nedir?’, Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu, TUBITAK, 2018.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir